بررسی اکوسیستم کریپتو در ایران در سال ۲۰۲۱
بازار ارزهای دیجیتال در سال گذشته میلادی، تب و تاب زیادی داشت. افراد بیشتری با این حوزه آشنا و در آن مشغول به فعالیت شدند. کاربران ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نبودند و به سمت دنیای کریپتو گرویدند. در این مقاله می‌خواهیم اتفاقاتی را که در اکوسیستم کریپتوی ایران در سال ۲۰۲۱ رخ داد، مرور کنیم.
مصرف برق دستگاه‌های ماینینگ در ایران
با افزایش قیمت بیت کوین، بسیاری از افراد جهان به استخراج این ارز دیجیتال ترغیب شدند. راه‌اندازی دستگاه‌های ماینینگ در کشورهایی که قیمت حامل‌های انرژی در آن‌ها ارزان است، با توجه به قیمت‌های ابتدای سال ۲۰۲۱، بسیار توجیه‌پذیر بود.
کاربران ایرانی نیز از دستگاه‌های کوچک تا استخرهای استخراج، وارد فرایند ماینینگ شدند؛ اما یکی از مسائلی که فعالیت آن‌ها را تحت شعاع قرار می‌داد، قطع مکرر برق در کشور بود. در اواخر دی ماه با انتشار قبضی منتسب به فعالیت مزرعه مجاز استخراج ارزهای دیجیتال شهرستان رفسنجان در شبکه های اجتماعی، اعمال محدودیت‌ها بر فعالیت این گروه از کاربران بیشتر شد.
شرکت توسعه سرمایه‌گذاری ایران و چین که در شهرستان رفسنجان فعالیت دارد و قبض برق مورد نظر برای این واحد است، بزرگترین فارم قانونی استخراج ارز دیجیتال در ایران است. در فارم رفسنجان ۵۴ هزار ماینر نصب شده که به دلیل کمبود برق مشترکان خانگی، فعالیت این فارم از ۲۴ دی ماه ۱۳۹۹ متوقف شد.
با ایجاد حساسیت مبنی‌بر مصرف برق بیش از حد دستگاه‌های ماینر، نظارت‌ها بر این حوزه بیشتر شد. در همان زمان سخنگوی صنعت برق کشور از توقیف ۴۵ هزار دستگاه ماینر غیرمجاز در کشور خبر داد. این اتفاق به دنبال قطع گسترده برق رقم خورد. دستگاه‌های ذیربط برای اینکه بتوانند شرایط را کنترل کنند، به عاملان شناسایی مراکز غیرمجاز استخراج رمز ارزها تا سقف ۲۰ میلیون تومان پاداش پرداخت می‌کردند.
علاوه‌بر این، رئیس دفتر رئیس جمهور وقت محمود واعظی، رسما از ورود وزارت اطلاعات به استخراج غیرقانونی بیت کوین و سایر رمز ارزها خبر داد.
داستان فعالیت مراکز مجاز استخراج رمزارز و انرژی مصرفی آن‌ها به همین‌جا ختم نشد و پرونده آن در سال جاری (۱۴۰۰) نیز جریان داشت. در حالی که استخراج‌کنندگان مجاز رمزارز در ایران امیدوار بودند که بتوانند پس از ممنوعیت‌های استخراج تا پایان شهریور به کار خود در نیمه دوم سال ادامه دهند، اما این محدودیت‌ها در آذر ماه تا اطلاع ثانویه تمدید شد.
در دی ماه امسال پس از مطرح‌شدن صحبت‌هایی در خصوص امکان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک برای استخراج رمز ارز از سوی برخی کارشناسان این حوزه و نمایندگان مجلس، مقررات تأمین برق مراکز استخراج رمزارز از منابع تجدیدپذیر و پاک ابلاغ شد. این ابلاغیه با ارسال نامه‌ای از سوی همایون حایری معاون وزیر در امور برق و انرژی به نهادهای ذیربط صورت گرفت. در حال حاضر مراکز استخراج رمز ارز می‌توانند با نیروگاه‌های تجدیدپذیر قرارداد دوجانبه امضا کنند.
قانون گذاری ارزهای دیجیتال
رئیس کل بانک مرکزی وقت، عبدالناصر همتی در بهمن ماه ۱۳۹۹ اعلام کرد که بانک مرکزی به‌دنبال یافتن بهترین راهبرد ممکن در حوزه رمزارزها است. او در سخنانش به این موضوع اشاره کرد که روند جهانی و سیاست‌های بانک های مرکزی جهان به‌سمت تنظیم‌گیری و استفاده از ظرفیت‌های رمزپول حرکت می‌کند.
همتی از ادارات ذیربط بانک مرکزی درخواست کرد براساس اقدامات انجام شده، مقررات انتشار رمز پول بانک مرکزی را بررسی کرده و امکان استفاده از نتایج آن در سیاست گذاری پولی را فراهم آوردند.
در کنار بانک مرکزی فعالان اکوسیستم کریپتو نیز خواستار ساختارمند شدن و تدوین چارچوب قانونی برای این حوزه بودند. به دلیل عدم وجود قانون مشخص، بسیاری از کاربران صرافی‌ها و فعالیت آن‌ها را غیرقانونی می‌دانستند و این مانعی برای پیشرفت این حوزه به حساب می‌آمد. این اظهارنظرها به‌دنبال انتشار ممنوعیت خرید و فروش رمزارزها توسط بانک مرکزی و ابلاغیه شاپرک در اسفند ۱۳۹۹ مبنی‌بر اینکه شرکت‌های پرداخت‌یاری باید درگاه‌های پرداختی الکترونیکی شرکت های فعال در حوزه رمز ارزها را مسدود کنند، به‌وجود آمد. طبق این ابلاغیه خرید و فروش رمز ارز در صرافی های رمز ارز مسدود می‌شد و واریز و برداشت ریالی امکان‌پذیر نبود.
در ادامه این کش‌وقوس‌ها، جلیل رحیمی جهان‌آبادی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در توییتی بیان کرد: پول آینده دنیا ارز دیجیتال خواهد بود و رمزارزها راهی برای کاهش محدودیت های بانکی بین المللی است. تقویت، نظارت، حمایت و هدایت ارزهای دیجیتال باید سیاست اقتصادی کشور باشد نه محدودیت و مقابله با آن. زمان به سرعت به نفع گسترش ارزهای دیجیتال می گذرد اقتصاد ما از سفینه پرتابی جا نماند.
بار دیگر در اواخر اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی بر نظارت بر صرافی‌های ارز دیجیتال و فعالان این اکوسیستم تاکید کرد. او اعلام کرد که تنها ممنوعیت مبادلات رمزارزها کافی نیست و بانک مرکزی و وزارت اقتصاد برای رفع مسئولیت این کار را انجام داده‌اند. قالیباف در نامه خود آورده است که: شاپرک ملزم به ارائه درگاه‌های پرداخت به سایت‌های دارای نماد اعتماد الکترونیک است. همچنین در صورت تبدیل واقعی وجوه ریالی پرداختی فعالان به این سایت‌ها به رمزارزهای استخراج شده در خارج از کشور، امکان خروج گسترده ارز از کشور به این واسطه محتمل است که دراین‌خصوص نیز لازم است گزارشی کارشناسی و برآورد مناسبی از سوی بانک مرکزی ارائه شود.
راه‌اندازی رمزارز و دستگاه خودپرداز ارز دیجیتال بومی
در اوایل اسفند ماه سال گذشته شبکه بلاکچین ققنوس با همکاری بانک ملی، رمز ارز یا توکن «نشان ریال» که به نوعی رمز ارز بانک مرکزی ایران است را راه‌اندازی کرد. ارز دیجیتال بانک مرکزی دسته‌ای از رمزارزها در بازار ارزهای دیجیتال است که بسیاری از کشورها آن را راه‌اندازی کرده و برخی از کشورها به دنبال راه‌اندازی آن هستند. این توکن برای انجام پرداخت‌های مالی خرد بر بستر بلاک چین در کشور ایجاد شد. نشان ریال در حقیقت یک استیبل کوین بوده که ارزش هر واحد آن برای با یک میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
اما اتفاق جالب‌تر، رونمایی از دستگاه خودپرداز رمزارز درست یک روز پس از اعلام ممنوعیت معامله رمزارزها در ایران بود. روز ۱۳ اسفند ۱۳۹۹ با حضور فعالان و مسئولان حوزه ارزهای دیجیتال از این دستگاه رونمایی شد. دستگاه خودپرداز ارز دیجیتال با همکاری یک شرکت دانش بنیان و خانه بلاک چین ایران ساخته شد.
کلاهبرداری و فعالیت‌های غیرقانونی
یکی از اتفاقاتی که در اکوسیستم ارزهای دیجیتال ایران سروصدا کرد، دستگیری مدیرعامل صرافی کریپتولند بود. سینا استوی مدیرعامل صرافی کریپتولند و پروژه بریج Bridge در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ به اتهام اخلال در اقتصاد بازداشت شد و صرافی کریپتولند مسدود شد. به گزارش سایت گرداب نداشتن پشتوانه، شعاری بودن تبلیغات، تمرکز سرمایه در چند کیف پول و ایجاد نوسان برای تخلیه سرمایه کاربران و غیره تنها بخشی از شاخصه‌های کلاهبردارانه پروژه BRG است. این توکن در سایت کوین مارکت کپ نیز موجود و روند قیمتی آن قابل مشاهده است.
در تیرماه بازپرس پرونده صرافی کریپتولند اعلام کرد که مراحل حسابرسی حساب‌ها و کاربران در حال انجام است و دارایی‌ها از مبالغ کم به زیاد واریز خواهد شد.
در کنار صرافی کریپتولند پروژه‌هایی مانند یونیک فایننس و کینگ مانی با که وعده پرداخت سودهای نجومی و پیاده‌سازی نتورک مارکتینگ از مردم کلاهبرداری کرده بودند، در پاییز ۱۴۰۰ دستگیر شدند.
سخن آخر
بازار کریپتو فراز و نشیب‌های زیادی را در طول سالیان مختلف تجربه کرده است. قانون‌گذاری و سخت‌گیری در این حوزه، مختص به ایران نیست و کشورهایی نظیر چین و روسیه نیز محدودیت‌هایی در اکوسیستم ارزهای دیجیتال اعمال کرده‌اند. باید دید سال جدید میلادی که قیمت بیت کوین (bitcoin price) نزدیک به ۵۰ درصد از سقف تاریخی خود عقب نشینی کرده است، چه اتفاقاتی در اکوسیستم آن بالاخص ایران رخ خواهد داد.
